Ηρακλείου, νομός

Νομός (2.641 τ. χλμ., 578.251 κάτ.) της κεντρικής-ανατολικής Κρήτης, που υπάγεται στην περιφέρεια Κρήτης. Συνορεύει στα Α με τον νομό Λασιθίου και στα Δ με τον νομό Ρεθύμνης. Στα Β βρέχεται από το Κρητικό πέλαγος και στα Ν από το Λιβυκό. Η πυκνότητα πληθυσμού είναι 110,7 κάτ. ανά τ. χλμ. Πρωτεύουσα είναι το Hράκλειο. Διοικητική διαίρεση. Ο ν.Η. χωριζόταν παλαιότερα σε επτά επαρχίες: Βιάννου (165 τ. χλμ.) στο νοτιοανατολικό άκρο, με πρωτεύουσα τον Πεύκο· Καινούριου (462 τ. χλμ.) στο νοτιοδυτικό τμήμα, με πρωτεύουσα τις Μοίρες· Μαλεβιζίου (378 τ. χλμ.) στο βορειοδυτικό άκρο, με πρωτεύουσα τον Άγιο Μύρωνα· Μονοφατσίου (675 τ. χλμ.) στο νοτιοκεντρικό τμήμα, με πρωτεύουσα τον Πύργο· Πεδιάδας (620 τ. χλμ.) στο ανατολικό τμήμα, με πρωτεύουσα το Καστέλι· Πυργιωτίσσης (157 τ. χλμ.) στο νοτιοδυτικό άκρο, με πρωτεύουσα τους Βώρους· Τεμένους (184 τ. χλμ.) στο βορειοκεντρικό τμήμα, με πρωτεύουσα το Ηράκλειο. Ο νομός πλέον διαιρείται διοικητικά σε 26 δήμους: Ηρακλείου, Αγίας Βαρβάρας, Αρκαλοχωρίου, Αρχανών, Αστερουσίων, Βιάννου, Γαζίου, Γοργολαίνη, Γόρτυνας, Γουβών, Επισκοπής, Ζαρού, Θραψανού, Καστελίου, Κόφινα, Κρουσώνα, Μαλίων, Μοιρών, Νέας Αλικαρνασσού, Νίκου Καζαντζάκη, Ρούβα, Τεμένους, Τετραχωρίου, Τυλίσου, Τυμπακίου και Χερσονήσου. Στο έδαφος του ν.Η. βρίσκονται λαμπρά κατάλοιπα του πολιτισμού και της ιστορίας της Κρήτης: Αγία Τριάδα, Γόρτυς, Κνωσός, Μάλια, Φαιστός κ.ά. Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα.Καθώς περικλείεται από τη Δίκτη και την Ίδη στις δύο πλευρές του, το έδαφος του ν.Η. είναι ορεινό-λοφώδες, με πεδινά τμήματα στο βόρειο και στο νοτιοδυτικό τμήμα. Από τα 2.641 τ. χλμ. της έκτασής του, τα 1.015 είναι πεδινά, τα 982 ορεινά και τα 644 ημιορεινά. Στο ανατολικό όριο του νομού απολήγει η Δίκτη, με τις κορυφές (από τα Β προς τα Ν) Αφέντης (1.578 μ.), Βιργιωμένο (1.414 μ.), Αφέντης Χριστός (2.141 μ.) και Μαδάρα (1.783 μ.). Στο δυτικό όριο απολήγει η Ίδη (Ψηλορείτης) με τις κορυφές (από τα Β προς τα Ν) Σκίνακας (1.752 μ.), Κουδούνι (1.860 μ.), Αλικαδάμ (1.920 μ.) και Αμπελάκια (1.441 μ.). Στο νότιο τμήμα του νομού, παράλληλα προς την ακτή του Λιβυκού, εκτείνεται μέχρι το ακρωτήριο Λίθινο ο Κόφινας (1.231 μ.), δυτική συνέχεια της Δίκτης. Μια σειρά από κορυφές στο μέσο του νομού με κατεύθυνση Α προς Δ (Μεγάλη Κορυφή, 777 μ., Μονοδέντρι, 803 μ., Οξύ Κεφάλι, 809 μ., Ντάγα, 732 μ.), ως συνέχεια της Δίκτης και της Ίδης, χωρίζουν το έδαφος του νομού στα δύο. Βόρεια του Κόφινα βρίσκεται η πεδιάδα της Μεσσαράς, η μεγαλύτερη της Κρήτης, αποτέλεσμα τεκτονικής καταβύθισης. Η άλλη πεδιάδα του νομού είναι στη βόρεια παραλιακή ζώνη, η πεδιάδα Hρακλείου-Μαλίων, που απλώνεται σε όλο το παράκτιο τμήμα και σε ορισμένα σημεία συνεχίζεται με κοιλάδες στο εσωτερικό. Η ακτή του νομού στο Κρητικό πέλαγος έχει αρκετούς όρμους (Φόδελε, Αλυκής, Αγίας Πελαγίας, Ρογδιάς) και ακρωτήρια (Σταυρός, Δία, Τρυπητή, Παναγία) στα Δ του Ηρακλείου και από εκεί συνεχίζεται μονότονη και αλίμενη μέχρι τον κόλπο των Μαλίων. Η ακτή του Λιβυκού, χαμηλή και αραιοκατοικημένη, σχηματίζει μερικούς όρμους (Κερασόκαμπου, Τσούτσουρου, Καλοί Λιμνιώνες) μέχρι το ακρωτήριο Λίθινο –το νοτιότερο της Κρήτης– και συνεχίζεται χαμηλή στον όρμο της Μεσσαράς. Μεταξύ των ακρωτηρίων Λίθινο (στο Λιβυκό) και Σταυρός (στο Κρητικό) βρίσκεται το πλατύτερο σημείο της Κρήτης: 60 χλμ. Το νότιο τμήμα του ν.Η. αποχετεύουν ο Γεροπόταμος, που διαρρέει όλη την πεδιάδα της Μεσσαράς με κατεύθυνση Α προς Δ και εκβάλλει στον κόλπο της με δύο βραχίονες, και ο Αναποδάρης, ο μεγαλύτερος της Κρήτης (40 χλμ.), που πηγάζει από τη Δίκτη και από τα υψίπεδα του Μονοφατσίου και εκβάλλει στο Λιβυκό. To βόρειο τμήμα του νομού αποχετεύουν οι μικροί ποταμοί Γαζανός, Γιόφυρος, Καρτερός και Αποσελέμης, που εκβάλλουν στο Κρητικό πέλαγος. Το κλίμα του ν.Η. παρουσιάζει σχετικά μεγάλες διαφορές μεταξύ των βορείων παραλίων, του κεντρικού ορεινού συγκροτήματος και των νοτίων παραλίων. Τα παράκτια τμήματα έχουν γενικά πολύ εύκρατο κλίμα, με ετήσιο θερμομετρικό εύρος περίπου 13°C. Στην πόλη του Ηρακλείου η μέση θερμοκρασία του ψυχρότερου μήνα –του Ιανουαρίου– είναι 12,4°C, του θερμότερου –του Ιουλίου– 25,8°C και η απόλυτα ελάχιστη θερμοκρασία έχει φτάσει μόνο τους 0,1°C. Το φαινόμενο, δηλαδή, του παγετού είναι σπάνιο. Φυσικά, οι θερμοκρασίες είναι μεγαλύτερες στα νότια παράλια, όπου δεν φτάνει η επίδραση των μελτεμιών. Οι θερμομετρικές συνθήκες μεταβάλλονται όσο προχωράμε προς τα ορεινά συγκροτήματα· τον χειμώνα, στις περιοχές με μεγάλο υψόμετρο, η θερμοκρασία φτάνει κάποτε πολλούς βαθμούς υπό το μηδέν. Από άποψη υγρασίας, το κλίμα της περιοχής μπορεί να θεωρηθεί ξηρό: μέση σχετική ετήσια 65-67,5 βαθμοί. Η νέφωση παρουσιάζεται μεγάλη (ετήσια τιμή 4-4,5 δέκατα), περιορίζεται όμως στους μήνες της ψυχρής εποχής και έτσι ο ετήσιος αριθμός των αίθριων ημερών υπερβαίνει τις 120. Μεγαλύτερη συχνότητα παρουσιάζει στην περιοχή ο βορειοδυτικός άνεμος και ιδίως κατά τους θερινούς μήνες, όταν στο Αιγαίο επικρατούν τα μελτέμια. Χαρακτηριστικοί της περιοχής είναι οι άνεμοι που δημιουργούνται στις βόρειες και νότιες πλαγιές της Ίδης και πνέουν –αιφνίδιοι και ισχυρότατοι, αλλά με μικρή διάρκεια– προς τις ακτές. Τέτοιος άνεμος, που κατέβαινε από τις νότιες πλαγιές της Ίδης προς τον όρμο της Μεσσαράς, φαίνεται πως ήταν ο Ευροκλείδων των αρχαίων, ο οποίος κινούσε το πλοίο του Αποστόλου Παύλου. Το ετήσιο ύψος βροχής μόλις υπερβαίνει τα 500 χιλιοστά στα παράκτια τμήματα, ενώ στην Ίδη φτάνει πάνω από 1.200 χιλιοστά. To χιόνι, σπάνιο στις παράκτιες περιοχές, γίνεται συχνότερο όσο ανεβαίνουμε στο βουνό Ίδη. Οικονομία. Ο ν.Η. έχει το υψηλότερο εισόδημα και είναι o πιο πυκνοκατοικημένος από τους νομούς της Κρήτης. Αντανάκλαση της οικονομικής ανάπτυξης του νομού αποτελεί η ανάπτυξη της ίδιας της πρωτεύουσάς του, της πόλης του Hρακλείου. Το λιμάνι του είναι το τρίτο στη χώρα (μετά τα λιμάνια του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης) σε κίνηση πλοίων και εμπορευμάτων, ενώ το αεροδρόμιό του έρχεται τέταρτο μεταξύ των αεροδρομίων όλης της Ελλάδας (προηγούνται τα αεροδρόμια της Αθήνας, της Ρόδου και της Θεσσαλονίκης) σε κίνηση αεροσκαφών και επιβατών. Βάση της οικονομίας του ν.Η. αποτελεί η γεωργία –με καλλιέργειες υψηλών στρεμματικών αποδόσεων– ενώ στην πόλη του Ηρακλείου είναι συγκεντρωμένο σημαντικό τμήμα της βιομηχανίας και της βιοτεχνίας της Κρήτης, κυρίως ειδών διατροφής. Άλλο στοιχείο οικονομικής ανάπτυξης είναι ο τουρισμός. Τα τελευταία χρόνια μόνο η Ακρόπολη της Αθήνας, οι Δελφοί και το Σούνιο έχουν περισσότερους επισκέπτες από την Κνωσό, ενώ το μουσείο Ηρακλείου έρχεται τρίτο στην Ελλάδα σε αριθμό επισκεπτών μετά το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και το μουσείο των Δελφών. Ενώ η επιφάνεια του ν.Η. καλύπτει το 31,8% της συνολικής επιφάνειας της Κρήτης, η καλλιεργούμενη έκταση αντιπροσωπεύει το 50% του συνόλου της καλλιεργούμενης επιφάνειάς της. Κύριο προϊόν είναι η σουλτανίνα. Άλλα προϊόντα του νομού είναι τα επιτραπέζια σταφύλια, το κρασί, το λάδι, οι ελιές κ.ά. Ένδειξη της ανάπτυξης της γεωργίας αποτελεί η μεγάλη χρησιμοποίηση μηχανημάτων στην καλλιέργεια. Τελευταία αναπτύσσεται επίσης η κτηνοτροφία. Μοναδική πόλη του νομού είναι το Hράκλειο, στο πολεοδομικό συγκρότημα του οποίου συγκεντρώνεται περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού του νομού. Ο υπόλοιπος πληθυσμός κατανέμεται μάλλον ομαλά, με μεγαλύτερη πυκνότητα στις δύo πεδιάδες. Βλ. λ. Ηράκλειο (πόλη της Κρήτης). Το Ωδείο της Γόρτυνας, στον νομό Ηρακλείου. Στον ημικυκλικό σκεπαστό χώρο βρίσκονται εντοιχισμένες οι μεγάλες ενεπίγραφες πλάκες, όπου είναι σκαλισμένη η περίφημη επιγραφή της Γόρτυνας (6ος-5οςαι. π.Χ.).